Dotychczas kwestie związane z realizacją czynności w ramach narzędzia, jakim jest procedura „Niebieskie Karty” regulowały przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 13.9.2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz.U. z 2011 r. poz. 1245), które utraciły moc z chwilą wejścia w życie obowiązującego od 28.9.2023 r. rozporządzenia Rady Ministrów z 6.9.2023 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz.U. z 2023 r. poz. 1870). Konieczność opracowania nowego aktu wykonawczego do ustawy jest wynikiem potrzeby dostosowania przepisów rozporządzenia do nowego brzmienia przepisów ustawy z 9.3.2023 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 535). Według delegacji zawartej w przedmiotowej ustawie Rada Ministrów zobligowana została do sprecyzowania, poprzez rozporządzenie, procedury „Niebieskie Karty” oraz określenia wzorów stosowanych w jej ramach formularzy, wypełnianych przez przedstawicieli uprawnionych podmiotów ją realizujących. Jednocześnie ustawodawca wymógł, by tworząc procedurę uwzględnić skuteczność podejmowanych działań wobec osób doznających przemocy domowej i dobro tych osób, w szczególności małoletnich. Ponadto w treści regulującego tematykę procedury „Niebieskie Karty” aktu prawnego, dokonano zmian o charakterze porządkującym, biorąc pod uwagę ewolucje przepisów ustawy, a także wprowadzono przepisy przejściowe zabezpieczając wszczęte i niezakończone procedury „Niebieskie Karty” przed dniem wejścia w życie nowych regulacji prawnych.

Analizując krąg podmiotów uprawnionych do realizacji czynności z zakresu wszczynania procedury „Niebieskie Karty”, niewątpliwie został on istotnie poszerzony – z dotychczasowo 5 podmiotów uprawnionych do wszczęcia procedury „Niebieskie Karty”, a co za tym idzie, do wypełniania formularza „Niebieska Karta – A”, do tak naprawdę nieograniczonej ich liczby, z uwagi na możliwość realizacji tejże czynności również przez bliżej nieokreślone organizacje pozarządowe. Ponadto doprecyzowano, ujednolicając z nomenklaturą zastosowaną w regulującą kwestię przeciwdziałania przemocy domowej ustawie, słownictwo, używając określeń – osoba doznająca przemocy domowej, zamiast: ofiara; osoba stosująca przemoc domową, zamiast: sprawca; czy małoletni, zamiast: dziecko.

Do wszczęcia procedury „Niebieskie Karty” uprawnieni są:

1. pracownik socjalny jednostki organizacyjnej pomocy społecznej;
2. funkcjonariusz Policji;
3. żołnierz Żandarmerii Wojskowej;
4. pracownik socjalny specjalistycznego ośrodka wsparcia dla osób doznających przemocy domowej;
5. asystent rodziny;
6. nauczyciel wychowawca będący wychowawcą klasy lub nauczyciel znający sytuację domową małoletniego;
7. osoba wykonująca zawód medyczny, w tym lekarz, pielęgniarka, położna lub ratownik medyczny;
8. przedstawiciel gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych,
9. pedagog, psycholog lub terapeuta, będący przedstawicielami jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych; Policji; oświaty; ochrony zdrowia; lub organizacji pozarządowych.

Procedura „Niebieskie Karty” obejmuje:

1. osoby doznające przemocy domowej,
2. osoby stosujące przemoc domową, przez które należy rozumieć wyłącznie osoby pełnoletnie, które dopuszczają się przemocy domowej wobec osób doznających przemocy domowej.

Katalog osób objętych procedurą ma obecnie istotne znaczenie m.in. w sytuacji ewentualnego postępowania skargowego, gdyż skargę na działalność zespołu interdyscyplinarnego, członka zespołu interdyscyplinarnego, działalność grupy diagnostyczno-pomocowej lub członka grupy diagnostyczno-pomocowej może złożyć wyłącznie osoba objęta procedurą „Niebieskie Karty”.

Choć samo podjęcie interwencji w środowisku nie wymaga zgody ani osoby doznającej przemocy domowej, ani osoby stosującej przemoc domową, to rozpoczęcie procedury następuje z chwilą wypełnienia formularza „Niebieska Karta – A”, w obecności pełnoletniej osoby doznającej przemocy domowej, nadal nie jest przy tym wymagana zgoda żadnej z osób objętych procedurą.

W rozporządzeniu uszczegółowiono na czym polegać mają działania interwencyjne podejmowane w celu zapewnienia bezpieczeństwa osobie doznającej przemocy domowej – poza dotychczas istniejącymi, wprowadzono m.in. możliwość zastosowania przez odpowiednie organy zakazu zbliżania się do osoby doznającej przemocy, czy nakazu opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania. Nałożony został również obowiązek, by osoba wszczynająca procedurę – czyli wypełniająca formularz „Niebieska Karta – A”, dokonała wstępnej diagnozy sytuacji w związku z zaistnieniem przemocy domowej. Wprowadzono również regulacje, dzięki którym, w przypadku osób będących w procedurze „Niebieskie Karty” niewładających językiem polskim w mowie i piśmie, głuchych, niemych lub w sytuacji wystąpienia okoliczności, które mogą mieć wpływ na zdolność rozumienia i bycie rozumianym, członkowie GDP występują z wnioskiem do ZI o zapewnienie w ramach czynności z osobą objętą procedurą tłumacza. Zespół interdyscyplinarny został zobligowany do zapewnienia udziału tłumacza, ewentualnie podjęcia innych czynności umożliwiających porozumiewanie się z osobami objętymi procedurą. Uczestniczący w czynnościach tłumacz ma – podobnie jak członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup diagnostyczno-pomocowych – obowiązek zachowania poufności wszelkich informacji i danych, które uzyska przy realizacji działań. Warto przypomnieć, że obsługę finansową zespołu interdyscyplinarnego zapewnia ośrodek pomocy społecznej, ewentualnie centrum usług społecznych.

Wprowadzona została również możliwość poszerzenia, na wniosek członków GDP – jej składu, w przypadku jeżeli wymaga tego sytuacja osób objętych procedurą, a wytypowani przez zespół interdyscyplinarny do prac w GDP przedstawiciele właściwych podmiotów, nie mogą odmówić udziału w pracach grupy.

Rozporządzenie oprócz regulacji, które określają zadania podmiotów odpowiedzialnych za realizację procedury „Niebieskie Karty” i terminów koniecznych do wypełnienia, zawiera również wzory formularzy „Niebieska Karta”, w oparciu o które prowadzi się pracę zarówno z osobą doznającą przemocy domowej, jak również z osobą tę przemoc stosującą. W tym zakresie dokonano zmian, modyfikując i upraszczając konstrukcję załączników do projektu rozporządzenia. Formularz „Niebieska Karta – A”, stanowiący załącznik nr 1 do rozporządzenia, jest wstępną diagnozą i zawiera podstawowe informacje o osobach, które doznały przemocy domowej oraz informacje dotyczące osoby, która tą przemoc stosuje. Istotną nowelizacją obowiązujących w procedurze przeciwprzemocowej regulacji zapewne jest skrócenie czasu z uprzednio obowiązujących 7 – do obecnie 5 dni roboczych, na przekazanie przez podmiot, którego przedstawiciel wszczął procedurę, formularza A do zespołu interdyscyplinarnego; ZI – niezwłocznie, ale nie później niż w terminie 3 dni roboczych od otrzymania formularza – zobligowany jest do przekazania go GDP, która pierwsze posiedzenie odbywa niezwłocznie, nie później niż w terminie 5 dni roboczych od dnia jego otrzymania. Analizując obowiązujące regulacje, wskazać należy na uszczegółowienie, iż obliczając termin, należy brać pod uwagę dni „robocze”, a przestrzegając wymogów w tym zakresie grupa pierwsze posiedzenie w procedurze powinna odbyć nie później niż po upływie 13 dni roboczych od dnia wypełnienia formularza A.

Formularz „Niebieska Karta – B”, stanowiący załącznik nr 2 do rozporządzenia, jak dotychczas – otrzymuje osoba doznająca przemocy domowej, lub w przypadku przemocy wobec małoletniego – rodzic, opiekun prawny lub faktyczny albo osoba, która zgłosiła podejrzenie stosowania przemocy domowej. Formularz B jest dokumentem dla osób doznających przemocy domowej, zawierającym definicję przemocy domowej, prawa osoby doznającej przemocy domowej, informację o miejscach i placówkach pozwalających uzyskać pomoc. Formularza B nie przekazuje się osobie stosującej przemoc domową.

Na podstawie dokonanych ustaleń oraz danych zebranych na podstawie formularza „Niebieska Karta – C”, stanowiącego załącznik nr 3 do rozporządzenia, grupa diagnostyczno-pomocowa pracuje z osobą doznającą przemocy domowej. W ramach przedmiotowych prac powołany do członkostwa w grupie diagnostyczno-pomocowej pracownik socjalny zobligowany został, by przy udziale i we współpracy z osobą doznającą przemocy opracować indywidualny plan pomocy, zgodnie z uzasadnionymi potrzebami tejże osoby.

Formularz „Niebieska Karta – D”, stanowiący załącznik nr 4 do rozporządzenia, jest natomiast narzędziem, które należy wykorzystać do pracy z osobą stosującą przemoc domową i zawiera przede wszystkim zestaw możliwych do wykorzystania działań w celu zatrzymania przemocy domowej. Ustawowo to do zadań funkcjonariusza Policji powołanego do grupy diagnostyczno-pomocowej należy praca z osobą stosującą przemoc domową.

W przypadku niepotwierdzenia informacji o stosowaniu przemocy domowej grupa diagnostyczno-pomocowa odstępuje od dalszych działań, co jest dokumentowane w formie pisemnej – protokole, zawierającym m.in. opis podjętych działań oraz okoliczności uzasadniające odstąpienie od ich kontynuacji. Protokół ten należy w ciągu 7 dni roboczych od dnia sporządzenia przekazać do ZI, a o fakcie odstąpienia od dalszych działań zawiadomić osoby objęte procedurą. Analogicznie członkowie GDP postępują w przypadku zakończenia czynności w ramach procedury „Niebieskie Karty”.

 

Procedura „Niebieska Karta” w szkole oparta jest na Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta”. Celem jej jest zapewnienie wsparcia dla uczniów, u których istnieje podejrzenie doświadczania przemocy domowej lub innej formy krzywdy. Procedura obejmuje działania prewencyjne, interwencyjne oraz monitoring sytuacji dziecka.

1. Zgłoszenie i wszczęcie procedury

1.1. Osoba zgłaszająca: Zgłoszenie może być dokonane przez nauczyciela, pedagoga, psychologa, innego pracownika szkoły, a także przez ucznia, rodzica lub opiekuna.

1.2. Moment wszczęcia procedury: Wszczęcie procedury następuje po zauważeniu lub podejrzeniu stosowania przemocy wobec dziecka przez jego opiekunów lub inne osoby. Przemoc może mieć charakter fizyczny, psychiczny, seksualny lub zaniedbania.

1.3. Wypełnienie formularza „Niebieska Karta A”: Osoba zgłaszająca przemoc wypełnia formularz „Niebieska Karta A”, dokumentując podejrzenie. Wypełniony formularz przekazuje się szkolnemu zespołowi ds. przeciwdziałania przemocy.

2. Działania interwencyjne

2.1. Szkolny zespół ds. przeciwdziałania przemocy: W skład zespołu wchodzi dyrektor szkoły, pedagog, psycholog oraz nauczyciele uczący dziecko. Zespół spotyka się w celu analizy sytuacji, przeprowadza wywiad z dzieckiem oraz innymi osobami mogącymi dostarczyć dodatkowych informacji.

2.2. Komunikacja z rodzicami lub opiekunami: Zespół wzywa rodziców lub opiekunów dziecka na spotkanie w celu omówienia podejrzeń. W przypadku podejrzenia, że rodzice są sprawcami przemocy, zespół zachowuje szczególną ostrożność, włączając w proces inne instytucje.

2.3. Współpraca z organami ścigania i instytucjami pomocowymi: Szkoła zobowiązana jest do powiadomienia właściwych służb, takich jak policja, ośrodek pomocy społecznej, jeżeli podejrzenia przemocy są poważne lub istnieje zagrożenie życia lub zdrowia dziecka.

3. Wsparcie i ochrona dziecka

3.1. Działania ochronne: Szkoła może podjąć działania ochronne, takie jak objęcie dziecka opieką psychologiczno-pedagogiczną, indywidualne rozmowy, mediacje, zajęcia z zakresu radzenia sobie z trudnymi emocjami.

3.2. Kontakt z poradnią psychologiczno-pedagogiczną: W przypadku potrzeby, szkoła może skierować dziecko do specjalistycznej poradni, aby uzyskać wsparcie w zakresie diagnozy i terapii psychologicznej.

3.3. Monitoring sytuacji dziecka: Szkolny zespół ds. przeciwdziałania przemocy monitoruje sytuację dziecka, regularnie spotykając się z nim oraz kontaktując z jego nauczycielami. Działania te mają na celu śledzenie postępów i ewentualne dalsze kroki interwencyjne.

4. Zakończenie procedury

4.1. Wypełnienie formularza „Niebieska Karta B”: Po przeprowadzeniu interwencji i ustaleniu środków zaradczych, wypełnia się formularz „Niebieska Karta B”, który dokumentuje podjęte działania oraz rekomendacje dalszego postępowania.

4.2. Decyzja o zakończeniu procedury: Procedura „Niebieskiej Karty” może być zakończona po potwierdzeniu poprawy sytuacji dziecka, ustaniu zagrożenia przemocą oraz po podjęciu działań naprawczych w rodzinie.

4.3. Przekazanie dokumentacji: Dokumentacja „Niebieskiej Karty” zostaje przekazana do ośrodka pomocy społecznej, policji lub innych odpowiednich instytucji w celu dalszej analizy i ewentualnych działań prawnych.

5. Ewaluacja i doskonalenie procedury

5.1. Szkolenia: Regularnie organizowane są szkolenia dla nauczycieli i pracowników szkoły w zakresie rozpoznawania i reagowania na przemoc wobec dzieci.

5.2. Przegląd procedury: Procedura jest okresowo przeglądana i aktualizowana zgodnie z wytycznymi ministerialnymi oraz zmieniającymi się potrzebami szkoły i społeczności uczniowskiej.

1. Cel procedury „Niebieska Karta A”

Celem procedury „Niebieska Karta A” jest formalne zgłoszenie podejrzenia występowania przemocy wobec dziecka oraz rozpoczęcie działań interwencyjnych mających na celu ochronę dziecka przed dalszą krzywdą.

2. Podmioty zobowiązane do wdrożenia procedury

2.1.Procedurę mogą wszcząć następujące osoby:

• Nauczyciele i pracownicy szkoły,

• Pedagog szkolny,

• Psycholog szkolny,

• Pracownicy administracji,

• Dyrektor szkoły,

• Rodzice lub opiekunowie,

• Inne osoby, które zauważyły oznaki przemocy wobec dziecka.

3. Kryteria wszczęcia procedury

3.1. Przemoc domowa: Procedura jest uruchamiana, gdy istnieje podejrzenie, że dziecko doznaje przemocy domowej w formie:

• Przemocy fizycznej,

• Przemocy psychicznej,

• Zaniedbania,

• Przemocy seksualnej.

3.2. Obserwacja oznak przemocy: Podejrzenie może wynikać z bezpośredniej obserwacji przez pracownika szkoły, sygnałów od dziecka, innych uczniów, rodziców lub innych instytucji.

4. Etapy wdrożenia procedury „Niebieska Karta A”

4.1. Zgłoszenie podejrzenia przemocy

• Każdy pracownik szkoły, który zauważył oznaki przemocy wobec dziecka, powinien bezzwłocznie zgłosić swoje podejrzenia pedagogowi lub psychologowi szkolnemu.

• Zgłoszenie może być dokonane ustnie, ale wymaga formalnego potwierdzenia na piśmie.

4.2. Wypełnienie formularza „Niebieska Karta A”

• Osoba zgłaszająca wypełnia formularz „Niebieska Karta A”, który jest dokumentem wstępnym wszczynającym procedurę. Formularz ten zawiera:

  • Dane dziecka (imię, nazwisko, klasa, adres zamieszkania),

  • Dane osoby zgłaszającej,

  • Opis sytuacji, w tym okoliczności zaobserwowania przemocy, rodzaj podejrzanej przemocy oraz inne istotne informacje,

  • Wszelkie dodatkowe informacje uzyskane od innych osób mogących dostarczyć dowodów przemocy.

4.3. Przekazanie formularza do szkolnego zespołu ds. przeciwdziałania przemocy

• Formularz „Niebieska Karta A” zostaje niezwłocznie przekazany zespołowi ds. przeciwdziałania przemocy, w skład którego wchodzą: dyrektor, pedagog, psycholog oraz nauczyciele uczący dziecko.

• Zespół ma obowiązek rozpatrzenia sytuacji dziecka i podjęcia dalszych działań w celu zapewnienia jego bezpieczeństwa.

5. Działania zespołu ds. przeciwdziałania przemocy

5.1. Analiza sytuacji dziecka

• Zespół przeprowadza wstępną analizę zgłoszenia, oceniając, czy występują oznaki przemocy, jakie dowody można pozyskać oraz jakie działania należy podjąć.

• W razie potrzeby zespół przeprowadza rozmowę z dzieckiem, uwzględniając jego wiek i poziom rozwoju, oraz analizuje sytuację domową dziecka.

5.2. Decyzja o dalszych krokach

• W przypadku potwierdzenia podejrzeń, zespół uruchamia kolejne kroki przewidziane w procedurze „Niebieska Karta”, takie jak powiadomienie ośrodka pomocy społecznej lub policji.

5.3. Współpraca z instytucjami zewnętrznymi

• Zespół współpracuje z instytucjami takimi jak ośrodek pomocy społecznej, policja, sąd rodzinny lub inne organizacje, aby zapewnić dziecku niezbędną ochronę.

6. Dokumentacja i przechowywanie danych

• Formularz „Niebieska Karta A” jest dokumentem poufnym i przechowywanym w archiwum szkolnym w sposób zapewniający ochronę danych osobowych.
• Dostęp do formularza mają jedynie osoby zaangażowane w procedurę, a jego treść przekazywana jest tylko uprawnionym instytucjom.

7. Środki ochronne dla dziecka

7.1. Wsparcie psychologiczno-pedagogiczne: Po wypełnieniu „Niebieskiej Karty A” dziecko może zostać objęte opieką psychologa lub pedagoga szkolnego.

7.2. Ochrona przed sprawcą przemocy: W razie potrzeby, szkoła podejmuje działania mające na celu odizolowanie dziecka od sprawcy przemocy, we współpracy z organami ścigania.

1. Przekazanie formularza "Niebieska Karta B" osobie doznającej przemocy

   • Po wypełnieniu formularza "Niebieska Karta A", osoba podejrzewana o doznanie przemocy (np. członek rodziny, osoba dorosła, dziecko) otrzymuje formularz "Niebieska Karta B". Dokument ten zawiera informacje dotyczące przysługujących jej praw, możliwości uzyskania pomocy, a także dane o instytucjach, które mogą udzielić wsparcia (pomoc prawna, psychologiczna, socjalna).

2. Zawartość formularza "Niebieska Karta B" Formularz ten obejmuje następujące elementy:

   • Informacje o prawach ofiary przemocy, w tym prawo do uzyskania natychmiastowej ochrony;
   • Informacje o miejscach, do których osoba doznająca przemocy może się zgłosić po pomoc (np. ośrodki interwencji kryzysowej, schroniska);
   • Informacje o formach wsparcia (np. porady prawne, psychologiczne, wsparcie materialne).

3. Przekazanie informacji o możliwości zgłoszenia sprawy do grupy roboczej lub zespołu interdyscyplinarnego

   • Osoba doznająca przemocy zostaje poinformowana o możliwości skierowania jej sprawy do grupy roboczej, której celem będzie szczegółowe rozpoznanie sytuacji rodzinnej i zaplanowanie odpowiednich działań interwencyjnych.

4. Skierowanie formularza "Niebieska Karta B" do grupy roboczej lub zespołu interdyscyplinarnego

   • Po przekazaniu formularza "Niebieska Karta B" ofierze przemocy, dokumentacja jest przesyłana do właściwego zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej, która dokonuje analizy przypadku, podejmuje działania prewencyjne i wspiera proces uzyskania pomocy.

5. Monitorowanie i ocena sytuacji

   • Zespół interdyscyplinarny lub grupa robocza monitoruje postępy w zapewnianiu wsparcia ofierze przemocy oraz ocenia skuteczność działań podejmowanych w ramach procedury "Niebieskie Karty". W razie potrzeby podejmowane są dodatkowe działania, mające na celu ochronę ofiary i eliminację przemocy.

6. Zakończenie procedury

   • Procedura "Niebieska Karta B" może zostać zakończona, kiedy zostanie stwierdzone, że przemoc ustąpiła, a ofiara przemocy znajduje się w bezpiecznej sytuacji. Decyzję o zamknięciu procedury podejmuje zespół interdyscyplinarny lub grupa robocza.